تقسیم سود و زیان

مقدمه

سود و زیان

قانون ، سود شرکت را در ماده 237 تعریف کرده و مقرر داشته سود خالص شرکت در هر سال مالی عبارت است از درآمد حاصل در همان سال مالی منهای کلیه هزینه ها و استهلاک و ذخیره
مسلم است سود خالص تماماً قابل تقسیم نیست . اندوخته قانونی ( که عبارت از صدی پنج سود هر سال تا برسد به به یک دهم سرمایه است ) باید کسر شود بنابراین در مواد 238 و 239 مقرر گردیده که دو نوع حساب باید از خالص کسر شود تا قابل تقسیم بین شرکاء باشد به این شرح :

1. کسر اندوخته قانونی به اضافه هر نوع اندوخته ای که در اساسنامه ذکر شده یا مجمع عمومی فوق العاده تصمیم گرفته باشد.

2. در صورتی که در سنوات قبل زیانی متوجه شرکت شده است باید از سود سال جاری کسر شود.

اهمیت این دو موضوع به قدری است که مقرر گردیده هر تصمیم بدون رعایت این دو موضوع گرفته شود باطل است . و سودی که پس از وضع دو فقره فوق باقی می ماند طبق تصمیم مجمع عمومی به وسیله هیئت مدیره قابل تقسیم بین شرکاء است مشروط بر این که در هر حال پرداخت سود به صاحبان سهام باید ظرف 8 ماه پس از تصمیم مجمع عمومی راجع به تقسیم سود انجام گیرد.

در تقسیم سود دو وظیفه جهت هیئت مدیره شرکت مقرر گردیده به شرح زیر:

الف- هر گاه مقرر شود برای اعضاء هیئت مدیره از سود خالص سال مالی شرکت جهت پاداش برای آنها در نظر گرفته شود به هیچ وجه نباید در شرکت های سهامی عام از پنج درصد سودی که در همان سال به صاحبان سهام پرداخت می شود تجاوز کند . مقررات اساسنامه و هر گونه توضیحی که مخالف با مفاد این ماده باشد باطل و بلا اثر است.

ب- در شرکت های سهامی عامهیئت مدیره مکلف است به حساب های سود و زیان و ترازنامه شرکت گزارش حسابداران رسمی ( دولتی- قسم خورده ) را نیز ضمیمه کند. حسابداران رسمی باید علاوه بر اظهار نظر در حساب های شرکت ، گواهی نمایند که کلیه دفاتر و اسناد صورت حساب های شرکت و توضیحات مورد لزوم در اختیار آنان قرار داشته و حساب های سود و زیان و ترازنامه تنظیم شده از طرف هیئت مدیره وضع مالی شرکت را به خوبی نشان می دهد.

صورت سود و زیان

صورت سود و زیان صورتی است که وضعیت فعالیتهای مالی یک موسسه و نتیجه آن را در یک تاریخ معین نشان می دهد . بنابراین بدون وجود صورت سود و زیان نمی توان از چگونگی فعالیتهای مالی طی یک دوره آگاه گردید .

به طور کلی باید گفت که صورتهای مالی به منظور دادن اطلاعاتی در مورد قابلیت سودآوری و قدرت پرداخت بدهیهای واحدهای انتفاعی به استفاده کنندگان از این صورتها تهیه می گردند و صورت سود و زیان که از جمله مهمترین این صورتها هستند حاوی اطلاعاتی است که قابلیت سود آوری موسسه را نشان می دهد .
به طور کلی هر فرد در زندگی روزانه اش می تواند میزان سود و زیان حاصل از دسترنجش را با یک تفریق ساده هزینه ها از درآمدها بدست آورد . دریک موسسه نیز وضعیت به همین طریق است و سود و زیان آن موسسه در طی دوره مالی به ترتیب زیر حاصل می گردد
هزینه ها در طی دوره مالی - درآمد در طی دوره مالی = سود ویژه در طی دوره مالی
درآمد در طی دوره مالی - هزینه ها در طی دوره مالی = زیان ویژه در طی دوره مالی
این صورت نیز دارای عنوانی مشتمل بر سه سطر است که سطر اول نام موسسه ای است که این صورت برای آن تهیه می گردد و سطر دوم نام صورت مالی یعنی صورت سود و زیان است و سطر سوم شامل دوره مالی که این صورت برای آن تهیه می گردد می باشد که به صورت برای سال / ماه منتهی به ...... نوشته می شود .
برای تهیه صورت سود و زیان پس از نوشتن عنوان درآمدها را به صورت ستونی می نویسیم ، سپس هزینه ها را پس از جمع درآمدها می نویسیم و پس از آن جمع هزینه ها را از جمع درآمد کم می کنیم در صورتی که عدد مثبتی به دست آمد سود ویژه دوره مالی و در صورتی که عددی منفی به دست آمد زیان ویژه دوره مالی به دست می آید .
البته این صورت سود و زیان از ساده ترین شکل صورتهای سود و زیان است که برای شرکتهای خدماتی مورد استفاده قرار می گیرد .

سود:
سود، در اصطلاح علم اقتصاد، برابر با تفاوت درآمد و هزینه است. سود به دو دسته سودکوتاه مدّت و سود بلندمدّت تقسیم می‌شود. سود با درآمد رابطه مستقیم و با زیان، رابطه معکوس دارد.
در سود سه عنصر به چشم می‌خورد: 1- دستمزد و پاداش مدیریت؛ 2- بهره سرمایه 3- سود خالص پرداختی به صاحبکاران و کارآفرینان به سبب قبول خطرات تولید.

 انواع سود عبارت است از:
سود دفتری
سود ناخالص
سود خالص
سود عادی
سود بهره برداری
سود محتمل الوقوع؛ سود روی کاغذ
سود توزیع نشده
سود واقعی چیست ؟
این روزها خبر تصویب ترازنامه و صورت های مالی بانک ها، یکی پس از دیگری در مطبوعات منتشر می شود. این درحالی است که به زعم برخی کارشناسان، شفاف نبودن عملکرد بانک ها و عدم اظهار سود واقعی آنها یکی از اساسی ترین اشکالاتی است که بر بانکداری ما وارد است.
این موضوع را باید از دو جنبه بررسی کرد ، اول اینکه ترازنامه بانک ها از اساس به شیوه مورد قبول بانکداری اسلامی تنظیم نمی شود که اتفاقا این اشکال وارد است و دوم اینکه بانک ، ترازنامه را به صورت شفاف و براساس عرف حسابداری تنظیم نمی کند که این موضوع به راحتی و از طریق حسابرسی دقیق قابل حل است.
این نکته را باید در نظر داشت که بانکداری مورد استفاده برای سپرده مردم چه دیدگاهی دارد؟
اگر دیدگاه بانک به این سپرده به عنوان طلب مردم است ،‌پس نمی توان به آن سودی اختصاص داد، اما اگر معتقد باشد که این سپرده سرمایه مردم است،در آن صورت سود به سپرده ها تعلق می گیرد.
نوع عملکرد بانک در قبال هریک از این دیدگاه ها با هم متفاوت است، در دیدگاه سرمایه نگر شخص سپرده گذار در سود شریک می شود و آن را پس از تقسیم سود دریافت می کند، اما در بانکداری ربوی اینگونه عمل نمی شود و از ابتدا شخص سپرده گذار از میزان بهره آگاه است.
لذا در چارچوب و مباحث نظری این دیدگاه و نه در شفافیت یا عدم شفافیت عملکرد بانک ها بحث است.
اما اینکه درنظام بانکداری فعلی ، سودهای بالایی که از تسهیلات گیرندگان دریافت می شود چقدر با بانکداری اسلامی مطابقت دارد، سئوالی است که پاسخ آن نقاب دیگری از چهره بانکداری ما برمی دارد.
بانکداری اسلامی آنگونه که تاکنون در جهان مورد عمل قرار گرفته، دارای سه طریق شناخته شده است یکی از این روش ها، عمل براساس مشارکت در سود و زیان است.
در این شیوه، مشتری سپرده خود را به بانک واگذار می کند و نیت او نیز مشارکت واقعی است، یعنی ممکن است او ضرر ببیند یا صاحب سود شود ،‌ از طرف دیگر شخصی هم که گیرنده تسهیلات است آن را در فعالیتی سرمایه گذاری می کند تا به نیت خود که تقسیم سود و زیان با سپرده گذار است دست یابد.
در این بین بانک به عنوان واسطه عمل می کند و با دریافت وثیقه و وکالت از طرفین، ضمن مراقبت از فرآیندکار، به تنظیم قرارداد می پردازد. بدیهی است که تقسیم میزان سود و زیان بین دو طرف تسهیلات دهنده و وام گیرنده با رضایت آنها و همراه با نظارت بانک تعیین می شود،این شیوه در برخی کشورهای اسلامی از جمله اردن استفاده می شود.
در حالت دوم بانکداری، با استفاده از عقود مختلف و بدون دستکاری در مقتضیات آنهاست که به وسیله شرع تعیین شده است.
در این شیوه، دقیقا به شرایطی که شرع برای عقود مشخص کرده عمل می شود. مثلا در عقود مضاربه گفته می شود که زیان، مربوط به صاحب سرمایه است و کل سرمایه بایست توسط یک طرف قرارداد، یعنی بانک تامین شود و زیان وارده هم اگر عامل تقصیر نکرده باشد، برعهده بانک است که در حال حاضر این شیوه از بانکداری در کشور مالزی اجرا می شود.
اما در روش سوم که شبیه بانکداری ما و برخی کشورهای دیگر است، اینگونه استنباط می شود که سپرده ها فرار هستند، بنابراین زیان وارده به سپرده ها را باید تضمین کرد. از طرف دیگر شخص گیرنده تسهیلات هم حداقل باید ضمانت بازپرداخت اصل تسهیلات را به بانک ارائه دهد. این موضوع در مقتضای عقد نیست بلکه براساس بعضی فتاوا تنظیم شده است. برای مثال اگر با کسی قرارداد مضاربه بسته شد، می توان زیان وارده را از محل سایر اموال وی دریافت کرد و این فتواست ،چون این مقتضای عقد نبوده و زیان هم در این شیوه پذیرفته نیست. لذا پس از مدتی که چارچوب و ساختار بانکداری در این شیوه عمل کرد، این استنباط به وجودمی آید که به روش بانکداری ربوی عمل می شود در حالی که به عقیده واضعین این شیوه، اینگونه نیست.
اما اینکه کدام یک از این سه شیوه بهترین و کدام ضعیف ترین است را باید ازکارشناسان این حوزه پرسید:
دکتر نجفی علمی، یکی از افرادی است که شیوه سوم را ضعیف ترین شیوه می داند.وی می گوید:شیوه ای که در بانکداری ایران مورد استفاده قرار می گیرد مقتضیات عقود را به هم می زند. مثلا در این شیوه برای عقدی که حکم جایز را دارد با استفاده از شیوه هایی حکم لازم جاری می شود به گونه ای طرف قرار داد هم نمی تواند آن را تغییردهد.
با این شرایط به نظر می رسد انتقادهایی که اخیرا از شیوه بانکداری کشور می شود، گرچه کاملا وارد نیست اما بی منطق نیز نمی باشد.
شاید پرداختن به زوایای دیگر بانکداری اسلامی بتواند آینده بانکداری بدون ربا در ایران را ترسیم کند.

سود و زیان حقیقی از دیدگاه قرآن چیست؟

مدتها پیش خواندن و فهم یکی از سوره های بسیار زیبای قرآن مرا با حقیقت سود و زیان آشنا کرد. تا پیش از آن ، فایده و ضرر تنها برایم معنای مادی داشت. اکنون می دانم این دو واژه بسیار فراتر از آن چیزیست که تصور می کردم. خداوند در سوره زیبای والعصر اینگونه می فرماید-قسم به عصر-که همه انسانها زیانکارند-مگر آنهاکه ایمان دارند، کارهای درست انجام می دهند، دیگران را نیز به حق (ایمان و انجام کارهای درست) تشویق می کنند، و دراین راه استقامت و شکیبایی دارندهمانگونه که ملاحظه می کنید تنها آندسته از مردم سود می کنند که 4 ویژگی را با هم داشته باشند(حتی یک یا دو یا سه مورد آن کافی نیست). امید که  تمامی ما از زمره سود برندگان باشیم و همواره از هدایت الهی بهره مند

زیان:
در اصطلاح علم اقتصاد، هرگاه میزان هزینه از میزان درآمد بیشتر باشد، آن را زیان می‌گویند. برای دوری از وضعیت زیان، تولیدکنندگان می‌بایست تا حد ممکن هزینه‌های تولید را کاهش دهند.

انواع زیان عبارت است از:
زیان خالص: به خسارت حاصله از حوادث غیرمترقبه، مانند آتش سوزی، زمین لرزه و جز اینها زیان خالص گویند.
مقدار ثابت زیان: مصطلح در بیمه است و جز حق بیمه قرار می گیرد.
نسبت زیان و خرج: در بیمه، حاصل جمع نسبت زیان و نسبت خرج است.
صورتحساب سود و زیان
صورتحساب سود و زیان: صورت حسابی است که چگونگی و نتیجه فعالیتهای مالی یک موسسه را در طی دوره مالی و سود یا زیان خالص دوره مذکور را نشان می دهد.
سود و زیان به راحتی از فرمول زیر محاسبه می‌گردد:
اگر موسسه سود داشته باشد: هزینه‌های دوره مالی - درآمد دوره مالی = سود ویژه دوره مالی
اگر موسسه زیان داده باشد: درآمد های دوره مالی - هزینه دوره مالی = زیان ویژه دوره مالی

صورتحساب سودوزیان چیست ؟

صورت حساب سود و زیان همانطور که از نامش پیداست جهت تعیین سود یا زیان ویژه واحد مالی تهیه میشه و شامل خلاصه ای از درآمدها و هزینه های برای یک دوره زمانی معین می باشد.
این صورت حساب معمولا به دو طریق تهیه می شود :
1- تک مرحله ای
2- دو مرحله ای
صورت حساب سود و زیان به روش تک مرحله ای :
در این روش ابتدا کلیه درآمد ها یکجا و در ادامه کلیه هزینه ها در زیر آنها آورده می شود و در نهایت از تفاضل آنها به سود یا زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات (در صورتی که موسسه سود داشته باشد) به سود یا زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود یا زیان ویژه خواهیم رسید .
صورت حساب سود و زیان به روش دو مرحله ای :
در این روش ابتدا درآمدهای عملیاتی آورده شده در ادامه هزینه های عملیاتی ذکر می گردد که از تفاضل این دو به سود یا زیان عملیاتی می رسیم در مرحله بعد درآمدهای غیر عملیاتی و هزینه های غیر عملیاتی آورده می شود که از تفاضل این مرحله و مرحله قبل به سود و زیان قبل از کسر مالیات می رسیم که با کسر مالیات به سود و زیان بعد از کسر مالیات یا همان سود و زیان ویژه خواهیم رسید .
به صورت حساب سود و زیان صورت حساب درآمد یا صورت حساب عملیات نیز گفته میشود . مهمترین بخش صورت حساب سود و زیان قسمت پایانی آن یعنی سود یا زیان ویژه است که نتیجه فعالیت یک واحد تجاری را نشان می دهد که آیا واحد تجاری در طول دوره مالی فعالیتش سود آور بوده است و یا خیر.

* سود(زیان) ویژه :چنانچه درآمد های یک واحد مالی نسبت به هزینه های آن بیشتر باشد آن واحد مالی دارای سود بوده و اگر هزینه ها نسبت به درآمد ها بیشتر باشند واحد مالی دارای زیان است .
** درآمد های عملیاتی و هزینه های عملیاتی به مواردی گفته میشود که مستقیماً مربوط به عملیات جاری و اصلی شرکت است و در غیر اینصورت از اصطلاح درآمد و هزینه غیر عملیاتی استفاده میشود . بطور مثال در موسسه خدماتی محمد و حسن درآمد آموزشی جزو درآمد های عملیاتی بوده و اگر همین موسسه با فروش یکدستگاه خودرو منافعی به دست بیاورد چون جزو عملیات جاری آن نبوده بنابر این درآمد آن غیر عملیاتی محسوب میشود .
گزارش سود و زیان

گزارش سود و زیان بصورت خودکار برحسب گروه بندی سرفصل ها  در سه سطح کل، معین، تفصیلی  نمایش داده شود.صورت سود و زیان گزارش دهنده نتیجه فعالیت مالی و درآمد یک مؤسسه در یک دوره زمانی است. این گزارش به شکل زیر تهیه می‌‌شود: پس از کسر گروههای هزینه از گروههای درآمد و فروش ، سود یا زیان ویژه بدست خواهد آمد. سود ویژه یا سود خالص در یک دوره مالی برتری ارزش حساب های درآمد و فروش بر حسابهای هزینه خواهد بود. در صورتی که ارزش حسابهای هزینه بیش از حسابهای درآمد و فروش باشد نتیجه زیان ویژه یا خالص می باشد.

تقسیم‌ سود در شرکت‌های‌ غیرسهامی

پویش کنونی دانش حسابداری در واقع مرهون دستیابی آن به روشها و شیوه‌های تحلیلی است،گسترش دامنه مباحث حسابداری به منظور حفظ نقش این دانش در جوابگویی به نیازهای اطلاعاتی مدیران،سهامداران و سایر استفاده‌کنندگان گزارشهای مالی همراه با پیچیده شدن ماهیت‌ تکنولوژی و صنعت و نیز روابط تجاری و اقتصادی و اجتماعی اجتناب‌نانپذیر می‌نماید.بنابراین نقش و وظیفهء حسابداران در تمسک به شیوه‌های تفکر و استدلال منطقی و منظم امری ضروری بنظر می‌رسد.بدون تردید تئوریها، نیازهای اطلاعاتی و مشکلات محیط واقعی حسابداری واقعی خود را می‌یابد که از مبنا مسلما لزوم تعدیل و انعطاف در انطباق این تئوریها و رویه‌ها با شرایط و نیازهای محیطی مختلف یک ضرورت انکارپذیر است.تحقیقا ایجاد زمینه‌ مناسب بحث و گفتگوی متقابل صاحبنظران به هر شکل آن(نقد و بررسی، سمینار و کنفرانس)یکی از طرق مؤثر در دستیابی به این اهداف است، موضوعی که تا بحال در ایران کمتر به آن بها داده‌ شده است و امید آنکه در آینده به این مهم توجه بیشتری‌ شود.موضوع مورد بحث نیز تا حدی به همین بهانه تهیه شده است.

چندی است که به تبع شغل معلمی و در طول چندین ترم تدریس‌ حسابداری شرکت‌ها با پاره‌ای از نارسائیهای خاص در مطالب،کتب و جزوات‌ این درس مواجه بوده‌ام.اگرچه در یک مقایسهء نسبی مطالب با اهمیت‌تر و قابل بحث‌تر از آنچه در این گفتار به آن پرداخته خواهد شد می‌توان یافت.1 لیکن علت اصلی انتخاب بحث خاص تقسیم سود در شرکت‌های‌ غیرسهامی‌2عمدتا خلاء بیشتری است که در این رابطه احساس می‌شود و در مجموع مطالب و کتب موجود حسابداری کمتر از آنچه باید به آن پرداخته‌ شده است و در عین حال،در کمتر جائی سعی شده است مبانی مربوط به این‌ موضوع بطور اصولی تشریح شود.یکی از مؤخرترین این نوشته‌ها نشریه‌ حسابداری مالی(جلد دوم)سازمان حسابرسی است که مسئولیت تدیون آنرا بهره‌های فراوانی که از مجموع آثار ایشان برده‌ام،نقد گونه‌ای بر مطالب‌ گشودن بابی در این بحث،اما مقدمتا ذکر این نکته‌ را ضروری می‌دانم که مباحث عنوان شده عمدتا برپایه‌ عرف و رویه‌های معمول حسابداری بوده است و اگر چه دامنه این بحث از نظر حقوقی گسترده می‌باشد،اینجانب با بضاعت علمی‌ مختصر،خود را محقق به وارد شدن در این مقوله(بطور خاص)نمی‌بینم و مسلما باب مختصر،خود را این مورد نیز برای خبرگان و صاحبنظرات حقوقی در جای خود گشوده خواهد بود.این نوشته در سه بخش به شرح زیر مباحث تقسیم سود در شرکتهای غیرسهامی را مورد نقد و بررسی قرار خواهد داد.

الف)تقسیم سود و زیان جاری

ب)تقسیم سود و زیانهای سرمایه‌ای شناسایی شده در زمان تغییر در نسبتهای سود و زیان

ج)تقسیم سود و زیان و قانون تجارت ایران.

الف)نحوهء تقسیم سود و زیان جاری

اساسا عمده شرکتهای غیرسهامی نظیر شرکت تضامنی و...را «شرکت‌های شخص»می‌نامند.اطلاق این اصطلاح به شرکت‌هایی از این قبیل‌ در مقابل اصطلاح«شرکت‌های سرمایه»است که برای شرکت‌های سهامی‌ بکار برده می‌شود.وجه تسمیه کاربرد این اصطلاح،تأکید بر نقش فردی شرکا در اعتبار،مدیریت و هدایت شرکت‌های غیرسهامی است در مقابل نقش‌ عامل سرمایه و اصولا این‌چنین مبنایی به بیان دیگر،تفاوت نقش شخصی‌ هریک از شرکا را در ایجاد سودآوری در شرکت روشن می‌سازد.نمونه‌هایی‌ از این تفاوتها را می‌توان تخصص و مهارتهای فردی،حسن شهرت تجاری، (1)مسلما بر اکثر خوانندگان روشن است که مباحث قابل طرح در شرکت‌های سهامی بدلیل‌ کثرت و نیز اهمیت در مقابل شرکت‌های غیرسهامی نظیر شرکت‌های تضامنی از اولویت‌ بیشتر برخوردار است.

تقسیم سود و زیان
قانون گذار، در مورد شرکت تضامنی، پیش بینی نکرده است که مدیران تحت چه شرایطی و در چه زمانی باید بیلان شرکت را تهیه و تنظیم کنند و آیا بیلان باید به تأیید شرکا برسد یا خیر. آنچه مسلم است این است که شرکتنامه یا اساسنامه می تواند متضمن قواعد دقیق راجع به این مسائل باشد. در صورت عدم وجود قیدی در این باره، در هر مورد، به حسابهای مدیر باید سال به سال رسیدگی شده، مورد توافق کلیه شرکا باشد تا معتبر تلقی شود.
در صورتی که شرکت، در سال مالی گذشته سود برده باشد، شرکا در مورد نحوه تقسیم آن توافق خواهند کرد. قانون گذار به شرکا تکلیف نکرده است که ذخیره ای از سود کنار بگذارند؛ زیرا کنار گذاشتن ذخیره در شرکتهای سرمایه به دلیل آن است که درصورت ورود زیان آتی به شرکت بتوان از آن برای پرداخت دیون شرکت استفاده کرد، اما در در مورد شرکت تضامنی که شرکا در آن تا دینار آخر دارایی خود مسئول پرداخت دیون شرکت هستند، نیاز به چنین تمهیدی نیست. مع ذلک، اگر تمامی شرکا توافق کنند، کنار گذاشتن ذخیره کاملاً مجاز خواهد بود.
سود شرکت علی الاصول به نسبت سهم الشرکه شرکا تقسیم می شود، مگر آنکه شرکتنامه یا اساسنامه ترتیب دیگری مقرر کرده باشد(ماده 119ق.ت). البته باید توجه داشت که تقسیم به ترتیب دیگر نمی تواند به گونه ای باشد که یکی از شرکا هیچ سودی نبرد، زیرا در چنین حالتی شرکت باطل خواهد بود.
در حقوق ایران فرض پرداخت دیون شرکت، در صورت زیان، آن هم متوسط شرکا و در زمان حیات شرکت ـ یعنی تا قبل از انحلال آن ـ وجود ندارد. بنابراین، پرداخت زیان های شرکت در زمان حیات، یا به وسیله ذخیره هایی که شرکت کنار گذاشته است، انجام خواهد شد یا با اخذ وام و قرض از اشخاص ثالث(یا از خود شرکا). شرکا در صورتی پرداخت زیان شرکت محکوم می شوند که شرکت منحل شده باشد؛ لذا بحث راجع به مشارکت شرکا در پرداخت زیان های شرکت را در مبحث راجع به انحلال شرکت بررسی می کنیم که موضوع بخش چهارم این فصل است.

جایگاه گردش حساب سود (زیان) انباشته در صورت‌های مالی

«صورت‌های مالی باید تغییرات حقوق صاحبان سهام را منعکس کند. بخشی از این تغییرات در گردش حساب سود و زیان انباشته در ذیل صورت سود و زیان دوره انعکاس می‌یابد.

سایر تغییرات از جمله گردش حساب اندوخته قانونی، حساب اندوخته اختیاری و حساب‌های مربوط به اقلامی که طبق استانداردهای حسابداری به طور مستقیم به حقوق صاحبان سهام منظور می‌شود و همچنین تغییرات ناشی از افزایش یا کاهش سرمایه باید در یادداشت‌های توضیحی مربوط افشا شود.» (بند 44 استاندارد حسابداری شماره 6 با عنوان «گزارشگری عملکرد مالی»)

«با توجه به اهمیت اطلاعات مندرج در حساب سود (زیان) انباشته، گردش این حساب، متشکل از سود (زیان) دوره، سود (زیان) انباشته ابتدای دوره، تعدیلات سنواتی، و هرگونه مبلغ انتقالی از سایر سرفصل‌های حقوق صاحبان سرمایه در مجموع سود قابل تقسیم) سود سهام پیشنهادی [لازم به یادآوری است که طبق بند10 استاندارد حسابداری شماره 5 (تجدیدنظر شده 1384) واحد تجاری نباید سود سهام پیشنهادی را به عنوان بدهی در تاریخ ترازنامه شناسایی کند، بنابراین «سود سهام پیشنهادی» باید با «سود سهام مصوب مجمع عمومی صاحبان سهام» جایگزین شود]، مبالغ انتقالی به اندوخته‌های قانونی و اختیاری (در مجموع تخصیص سود)، بلافاصله زیر صورت سود و زیان دوره انعکاس می‌یابد.» (بخش الف بند 45 استاندارد حسابداری شماره 6)بر همین اساس، در پیوست استاندارد حسابداری شماره 6 (ویرایش سال 1386) گردش حساب سود (زیان) انباشته در قالب نمونه‌ای از اجزای عملکرد مالی به شرح زیر بلافاصله در پایین صورت سود و زیان ارائه شده است (در ویرایش سال 1388 استانداردهای حسابداری، گردش حساب یادشده از این بخش حذف شده است):

جایگاه گردش حساب سود (زیان) انباشته

طبق بند 3-6 فصل ششم مفاهیم نظری گزارشگری مالی، «اطلاعات مالی در قالب مجموعه‌ای شکل یافته تحت عنوان صورت‌های مالی که در برگیرنده صورت‌های مالی اساسی و یادداشت های توضیحی و در برخی موارد اطلاعات متمم است، ارائه شود. «اطلاعات متمم می‌تواند در برگیرنده افشائیات و اطلاعات داوطلبانه یا تکمیلی باشد که احتمالا به دلیل بیش از حد ذهنی بودن، مناسب درج در صورت‌های مالی اساسی و یادداشت‌های توضیحی نبوده است بنابراین جزو لاینفک صورت‌های مالی محسوب نمی‌شود. (بند 17-6 مفاهیم نظری گزارشگری مالی).

همچنین بر اساس بند 8 استاندارد حسابداری شماره 1 با عنوان «نحوه ارائه صورت‌های مالی»، «مجموعه کامل صورت‌های مالی شامل اجزای زیر است:

الف. صورت‌های مالی اساسی:

ترازنامه، صورت سود و زیان، صورت سود و زیان جامع و صورت جریان وجوه نقد

ب. یادداشت‌های توضیحی

با توجه به مطالب بالا می‌توان این‌ گونه نتیجه گرفت که «گردش حساب سود (زیان) انباشته» به دلیل ماهیت اقلام منعکس در آن، جزو «اطلاعات متمم» نیست. از سوی دیگر، طبق بخش «الف» بند 45 استاندارد حسابداری شماره 6 گردش حساب یادشد «بلافاصله در زیر صورت سود و زیان دوره انعکاس می‌یابد.» در صورت سود و زیان دوره تنها درآمدها و هزینه‌های دوره جاری منعکس می‌شود، در حالی که در گردش حساب سود (زیان) انباشته اقلامی نظیر تعدیلات سنواتی و تخصیص سود وجود دارد که ارتباطی با درآمدها و هزینه‌های دوره جاری ندارند، بنابراین گردش حساب یادشده به عنوان جزئی از صورت سود و زیان (صورت‌های مالی) نیز محسوب نمی‌شود، اگرچه می‌تواند انسجام و به‌هم پیوستگی (articulation) صورت‌های مالی را حفظ کند.

بنابراین جایگاه گردش حساب سود(زیان) انباشته در مجموع صورت‌های مالی مبهم است و با توجه به بند 45 استاندارد حسابداری شماره 6 مبنی بر این که «تغییرات حقوق صاحبان سهام و ساختار آن در زمره مهمترین اقلام اطلاعاتی مندرج در صورت‌های مالی است»، باید جایگاه مناسبی را برای تغییرات سود (زیان) انباشته طی دوره تدارک دید.

بر اساس استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره 1 (که استاندارد حسابداری شماره 1 ایران نیز بر مبنای آن تدوین شده است)، تغییرات سود (زیان) انباشته در «صورت تغییرات حقوق صاحبان سرمایه» نشان داده می‌شود. طبق استانداردهای یادشده «صورت تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه طی دوره» یکی از اجزای صورت‌های مالی است (بند 10 استاندارد بین‌المللی حسابداری شماره 1). بر اساس بند 106 استاندارد مزبور، واحد تجاری باید صورت تغییرات در حقوق صاحبان سرمایه را با نشان دادن جداگانه مواردی از جمله مورد زیر ارائه کند:

برای هر یک از اجزای حقوق صاحبان سهام، تطبیق مبلغ دفتری آغاز و پایان دوره، با افشای جداگانه تغییرات ناشی از:

سود یا زیان، سایر اقلام سود جامع و معاملات سرمایه‌ای، با نشان دادن جداگانه آورده و ستانده صاحبان و تغییرات در منافع صاحبان در واحدهای تجاری فرعی که کنترل آنها همچنان حفظ شده است.»

نحوه ارائه گردش حساب سود (زیان) انباشته

همان‌طور که پیش‌تر نیز بیان شد طبق بخش «الف» بند 45 استاندارد حسابداری شماره 6، گردش این حساب، متشکل از سود (زیان) دوره، سود (زیان) انباشته ابتدای دوره، تعدیلات سنواتی، و هرگونه مبلغ انتقالی از سایر سرفصل‌های حقوق صاحبان سرمایه (در مجموع سود قابل تقسیم)، سود سهام پیشنهادی [با توجه به توضیحات پیشین با «سود سهام مصوب» جایگزین می‌شود]، مبالغ انتقالی به اندوخته‌های قانونی و اختیاری (در مجموع تخصیص سود)، بلافاصله زیر صورت سود و زیان دوره انعکاس می‌یابد.

از آنجا که طبق استاندارد حسابداری شماره 5 (تجدیدنظر شده سال 1384) تصویب سود سهام توسط مجمع عمومی صاحبان سهام و به تبع آن تخصیص بخشی از سود به عنوان اندوخته باید در تاریخ تصویب شناسایی و در صورت‌های مالی همان سال(تصویب) گزارش شود، بنابراین تجمیع سود(زیان) خالص با سود (زیان) انباشته تعدیل شده ابتدای دوره و هرگونه مبلغ انتقالی از سایر فصل‌های حقوق صاحبان سهام و تلقی آن به عنوان «سود قابل تقسیم»، اطلاعات گمراه‌کننده را در اختیار استفاده‌کنندگان صورت‌های مالی، به ویژه صاحبان سهام برای تصمیمات تقسیم سود شرکت قرار می‌دهد. تمام تخصیص سود منعکس شده در گردش حساب سود (زیان) انباشته (شامل سود سهام پیشنهادی [سود سهام مصوب]، مبالغ انتقالی به اندوخته‌های قانونی و اختیاری) از محل سود انباشته ابتدای دوره بوده و درباره تخصیص سود خالص دوره جاری و مبالغ انتقالی از سایر سرفصل‌های حقوق صاحبان سهام هیچ تصمیمی توسط مجمع گرفته نشده است. زیرا تصمیم‌گیری درباره تصویب سود خالص و سایر مبالغ انتقالی از سایر سرفصل‌های حقوق صاحبان سهام و نحوه تخصیص آنها در دستور کار مجمع عمومی آتی صاحبان سهام است.

علاوه براین، طبق ماده 239 اصلاحیه قانون تجارت، «سود قابل تقسیم عبارت است از سود خالص سال مالی منهای زیان‌های سال قبل و اندوخته قانونی یادشده در ماده 238 و سایر اندوخته‌های اختیاری به علاوه سود قابل تقسیم سال‌های قبل که تقسیم نشده است.»

منابع :

1-مجله تدبیر

2-سایت modir.ir

3- سایت sid.ir